Tâm : thơ trữ tình chọn lọc = Психея / Marina Tsvetaieva

Tên tuổi nữ thi sĩ Nga Marina Tsvetaieva còn được những người yêu thơ ở nước ta biết đến rất ít, ít hơn nhiều so với hai nhà thơ nữ người Nga khác, từ lâu được để ý đến: Anna Akhmatova và Olga Berggolz hoặc quý nương kiều diễm của thi ca Ba Lan Wislawa Szymborska mới từ giã chúng ta cách đây chưa lâu. Trong khi ấy thì đây là một thiên tài mà không mấy ai có thế sánh ngang trên thi đàn không chỉ của nước Nga, mà của cả nhân loại trong mọi thời đại. Iosif Brodski, nhà thơ Nga thứ hai sau Boris Pasternak nhận giải Nobel và là người am tường nghệ thuật thi ca thế giới kim cũng như cổ, kiên trì tôn Tsvetaieva là “nhà thơ số một của thế kỷ XX” – một thế kỷ, như chúng ta biết, rất giàu có thi tài lỗi lạc trên mọi châu lục – và thú nhận rằng ông thường hằng có cảm giác sững sờ tuyệt đối trước sức mạnh của thơ bà.
Một cái gì đó tương tự, người viết những dòng này cũng đã trải nghiệm khi năm mươi năm về trước lần đầu tiên cầm lên tay tập thơ mỏng của Tsvetaieva được xuất bản ở nước Nga Xô viết sau bốn thập kỷ bị cố tình quên lãng. Từ đấy, càng được đọc thêm Tsvetaieva thì niềm khâm phục nữ tác giả này nơi chúng tôi càng gia tăng và ngày nay, khi đã được thưởng thức toàn bộ sáng tác của bà thì chuyển thành sự ngưỡng mộ vô bờ bến.
Khao khát chia sẻ với bạn bè một thu hoạch lớn nhất của mình trong thơ Nga thế kỷ XX, khoảng ba chục năm về trước, chúng tôi bắt đầu thử nghiệm chuyển dịch thơ Tsvetaieva ra tiếng Việt. Những bản dịch nghĩa rất thô ráp và tuyệt đối không để in ấy bất ngờ tìm được sự tiếp nhận nhiệt tình ở một số nhà thơ trẻ từng học qua trường Viết văn Nguyễn Du, khiến trong những thập niên sau người dịch thỉnh thoảng lại đọc lại những bản dịch cũ của mình, chỉnh sửa và bổ sung.
Năm 2012 này, tưởng nhớ 120 năm ngày sinh của nữ đại thi hào Nga giờ đã được cả thế giới văn minh công nhận, chúng tôi cảm thấy có bổn phận cho ra đời tập thơ dịch này với dụng tâm duy nhất – qua bản dịch còn xa mới hoàn hảo, bạn đọc nước ta làm quen với một phần đáng kể trong di sản thi ca của Marina Tsvetaieva.
Đôi lời về đầu đề, cấu tạo của tập sách và lối diễn dịch. Tên Tâm trong nhan đề Việt Ngữ là cách dịch thoáng, theo liên tưởng, tiêu đề chùm thơ Psyché (Психея) được Tsvetaieva chọn làm tên cho một tập thơ riêng của bà in năm 1922. Phụ đề Thơ trữ tình chọn lọc muốn nói lên rằng đây chỉ là một phần nhỏ trong toàn tập thơ của Marina Tsvetaieva bao gồm trên một nghìn bài thơ trữ tình, hai mươi trường ca và bảy kịch thơ, trong đó nếu chỉ nói riêng đến thơ trữ tình thì còn rất nhiều kiệt tác tuyệt đối vượt sức người dịch và vì thế không có mặt trong tập thơ này. Những bản dịch dưới đây thuần túy theo đuổi mục đích chuyển tải sang tiếng Việt nội dung, ý tứ thơ Tsvetaieva như có thể nắm bắt chúng bên ngoài ngữ âm, ngữ pháp và trường ngữ nghĩa của nguyên tác. Trong dịch thuật học người ta gọi lối dịch này là “lối dịch ngữ văn học” (tradition philologigue), phân biệt nó với lối dịch nghĩa chữ và dịch nghệ thuật – kiểu dịch thứ ba là hoàn toàn bất cập với chúng tôi. Song chính vì vậy mà chúng tôi thấy phải làm một cuốn sách song ngữ để cho những ai biết tiếng Nga có thể thưởng thức trực tiếp thơ Tsvetaieva trong bản gốc, đối chiếu, chỉnh sửa những sai sót trong bản dịch và tốt hơn cả là làm nên những dịch phẩm mới, xứng đáng hơn với tác giả kỳ tài này.
Cuối sách mời bạn đọc tìm hiểu thêm về Tsvetaieva qua bài giới thiệu thân thế và sự nghiệp của bà.