Văn xuôi dân tộc và miền núi đầu thế kỷ XXI

Bạn đọc cảm nhận được những nỗ lực sáng tạo của các nhà văn trong việc khám phá chất liệu miền núi, chất liệu dân tộc thiểu số để hình tượng hóa các nhân vật có thật từ cuộc sống đời thường. Đọc truyện ngắn Thào Mỵ kể chuyện đời mình của nhà văn Tô Hoài, ta như được gặp ở đâu đó một cô gái người Mông, Dao, Tày ở vùng núi heo hút phải lấy chồng từ thuở 13 mà người chồng chỉ là một đứa bé. Tục tảo hôn dường như vẫn chưa chấm dứt, còn đè nặng trên đôi vai của bọn trẻ vùng cao. Mỵ lấy chồng là do cha mẹ nghèo quá bị phạt vạ nhà người ta, em trở thành kẻ hầu người hạ, bị chửi bới đến nỗi phải ăn lá ngon trên rừng quyên sinh. Nhưng cuộc đời em chưa chết được, em phải sống để lấy lại danh dự, để đấu tranh chống lại thói tục lạc hậu. Rồi em tham gia công tác phụ nữ, người chồng lớn lên và thương em, sẻ chia với em hơn. Và hạnh phúc đã bắt đầu từ đó.

Người đọc cảm nhận sâu sắc bức tranh kinh tế vùng đồng bào dân tộc thiểu số, miền núi đang bừng sáng từng ngày, tạo diện mạo mới cho các vùng quê mà trước đây rất nghèo nàn, lạc hậu. Hồng Giang, hội viên Hội Văn học - Nghệ thuật Tuyên Quang đã đưa bạn đọc đến với quê hương Xuân Vân (Yên Sơn) thưởng thức vị ngọt của bưởi, của hồng và đắm mình với cảnh đẹp của núi sông trùng điệp qua tác phẩm Người về xóm cũ. Người con gái là Lữ vì hoàn cảnh gia đình đã vào Nam làm việc tại một khu chế xuất nhưng cũng chỉ đủ “nuôi mồm” mà thôi. Mấy năm xa nhà, chị về quê ăn Tết và bị choáng ngợp bởi sự phát triển của làng quê với những ngôi nhà xây khang trang. Chị đã quyết định ở lại quê nhà lập nghiệp, cuộc sống đã đổi thay từ đây. Cũng ở các vùng thâm sơn cùng cốc, người đọc đã được gặp biết bao con người nghị lực và những chuyện tình đầy lãng mạn. Cơn mưa hoa mận trắng của Phạm Duy Nghĩa (người Yên Bái) đoạt giải nhất cuộc thi Báo Văn nghệ năm 2003 - 2004 đã chuyển tải đến bạn đọc một tình yêu lý tưởng mà hình như cuộc sống đời thường không có được. Hẳn thế các đôi nam nữ từ miền xuôi, từ thành phố lên vùng núi cao dạy học mới bám trụ được núi rừng gieo chữ cho bọn trẻ.