Thế kỷ bị mất : tiểu thuyết lịch sử

Lời kể từ bên trong ký ức xưng “Tôi” này hẳn ít ngờ rằng nó còn cung cấp những lời chứng về các nguyên nhân sâu xa khiến phong trào này sớm tan vỡ, ngoài cái lý do hiển nhiên mà tiểu thuyết đã mô tả - việc hàng loạt người lãnh đạo của cuộc vận động Duy Tân, từ trên xuống dưới, các chí sĩ thân hào, các nhà Nho trẻ đầy tài năng và nhiệt huyết với tư tưởng mới về cách mạng dân quyền đã bị bắt, bị đày đi Lao Bảo, bị chém ngay giữa chợ... Trong lời kể của ký ức chứa đựng sự hòa trộn một số giọng kể của các chứng nhân khác nữa, khiến nó tái hiện được không gian với những chân dung lịch sử rất sống động, trong đó đặc biệt là chân dung nhà cách mạng Phan Châu Trinh với những lời giảng thuyết toát lên thần thái, chí khí, giọng điệu đặc trưng, lòng ưu dân ái quốc, nhiệt tình tư tưởng mới mẻ chân thực, với những chi tiết về thân thế và hành động hết sức ấn tượng và gây niềm tin cậy.

Những hình tượng nổi bật, của nhân vật Lụa, như tượng trưng cho quê hương và thân phận, hình tượng những bậc thầy chí sĩ, đặc biệt là Phan Tây Hồ, hiện thân cho một trải nghiệm lịch sử hiện đại của đất nước, cho hành động và định mệnh của con người trong lịch sử đó – đấy là những đóng góp nổi bật của cuốn sách này, của một ký ức hiếm hoi lên tiếng bên cạnh diễn ngôn lịch sử đã quen thuộc, đem lại một tiếng nói chứng nhân bởi chính cách kể của vai chứng nhân đó.

Khúc bi tráng của một cuộc đấu tranh đầy hoài bão lớn, kỷ niệm về một tình yêu vừa dung dị âm thầm vừa cao cả bi thiết – với những điều như thế, cái ký ức xưng “Tôi” ở đây quả là rất chính xác khi thốt lên: “Có lúc nửa đêm đang ngủ, giật mình nghe trống đánh dồn dập, ông biết đó là thế kỷ bị mất đang trở lại.”