Tam Quốc Diễn Nghĩa (Book 2)

"Ta thường ngẫm cuộc chiến tranh thiên hạ đời Tam Quốc mà than rằng: Vận trời biến chuyện thật có chỗ không thể nào lường được. Như cái lúc Hiến Đế nhà Hán bó tay, Đổng Trác lạm quyền, các tay anh hùng nổi dậy một loạt, bốn bể chia lìa. Giả sử Lưu Hoàng Thúc sớm gặp tình cá nước Nam Dương, được đất Kinh Châu rồi kéo thẳng lên Hà Bắc, truyền hịch ra Hoài Nam, kế đến bình định Giang Đông, Tần Ung.... thì có phải là một Quang Vũ thứ hai khôi phục nhà Hán không? Thế mà cơ trời không thiện biến như vậy cho! Đổng Trác bị giết, thì lại có Tào Tháo hiếp thiên sử để sai khiến chư hầu.
Danh vị nhà vua tuy là hư hão, nhưng chính sóc vẫn được để nguyên. Lưu Hoàng Thúc phải chạy nạn loanh quanh chưa gặp dịp để tỏ rõ đại nghĩa cùng thiên hạ thì khắp quốc thổ hai bên bờ nam bắc Trường Giang đã về tay Nguỵ, Ngô nắm giữ. Họ Lưu chỉ còn một khoảnh nhỏ ở phía tây nam làm chỗ trú chân. Đã vậy, nếu không được Khổng Minh ra đời, giúp cho một trận Xích Bích phía đông, vung tay choán một vùng Hán Trung phía tây, thì các đất Lương, Ích ắt cũng lọt tay Tào, mà Ngô cũng không đứng nổi làm một nước độc lập. Như thế có phải Tào Tháo lại là một Vương Mãng thứ hai cướp hết thiên hạ nhà Hán không? Nhưng cơ trời cũng chẳng biến đổi giản dị như thế. Sau khi Tháo trốn thoát Hoa Dung, gặp lại "gân gà" mà bỏ Hán Trung thì đành ngồi giữ có một phần thiên hạ, và cái thế "ba chân vạc" mới thành từ đó....."
(Đời Thuận Trị, năm Giáp Thân Ngày mùng 1 tháng Chạp Kim Nhân Thuỵ, Thánh Thán đề)