Số phận lịch sử của các lí thuyết văn học

Có hàng loạt sự kiện chính trị - xã hội diễn ra ở mấy chục năm cuối của thế kỉ trước đã kéo theo sự chuyển động của mĩ học, lí luận và phê bình văn học trên một phạm vi vô cùng rộng lớn. Một trong những sự kiện ấy là sự tan rã của Liên bang Xô viết, thành trì của phe xã hội chủ nghĩa, vào ngày 26 tháng 12 năm 1991. Trước năm 1991, ở Liên Xô có lí luận Mác xít và lí luận phi Mác xít, lí luận Mác xít chính thống và Mác xít phi chính thống. Các hệ thống lí thuyết phi Mác xít và lí thuyết Mác xít phi chính thống tồn tại khiêm tốn ở khu vực ngoại biên của sân chơi văn hóa. Năm 1928, Trường phái Hình thức Nga bị xóa sổ. Đến cuối những năm 1950, không thấy người Nga còn nhớ tới tên tuổi của M.M Bakhtin. Đầu năm 1986, trên thực tế, Trường phái kí hiệu học văn hóa Tartus - Moskva chính thức chấm dứt mọi hoạt động. Thống ngự ở vị trí trung tâm của sân chơi văn hóa khi ấy là mĩ học và lí luận văn học Xô viết chính thống. Nó là hạt nhân phương pháp luận của xã hội học Mác - Lênin, được triệt để vận dụng trong hoạt động thực tiễn sáng tác và nghiên cứu, phê bình văn học Xô viết.

Sự sụp đổ của Liên Xô khiên mĩ học và lí luận văn học Xô viết chính thống mất đi điểm tựa từ các thiết chế nhà nước cả về vật chất lẫn tinh thần. Không còn quyền uy của diễn ngôn tư tưởng hệ, nền mĩ học và lí luận văn học ấy chuyển ra ngoài khu vực ngoại biên của sân chơi văn hóa, quay về với tiếng nói của đời sống thường nhật và trở thành đối tượng nghiên cứu của các nhà khảo cổ học tri thức.