Nông dân tập 1

Châm ngôn chất chứa tinh thần của câu chuyện về những người nông dân làng Lipce trong cuốn tiểu thuyết đồ sộ này là: Tất cả mọi việc của chúng ta ngày lại ngày vẫn thế… một câu hát dân gian mà sốt ruột quá bà già bỗng cất lên tiếng hát nho nhỏ và run rẩy… Bọn con trai cùng Jagna cũng khe khẽ hát theo và cứ như thế âm thanh xuyên qua mọi chỗ, (tr.154).

Tinh thần ấy cũng biểu hiện hiển nhiên trên cấu trúc bốn phần của tác phẩm gồm bốn Quyển, Thu-Đông-Xuân-Hạ, với tuyệt nhiên không ghi dấu ngày tháng cụ thể nào, chỉ chia thời gian câu chuyện theo nhịp điệu phong cảnh ngày và đêm, nhịp điệu kể - trò chuyện - mô tả mọi việc trong nhà ngoài ruộng, việc cưới việc tang, Và đối vị nhịp điệu lớn của bốn mùa thiên nhiên chỉ có nhịp điệu thánh quanh năm những kỳ lễ trọng của Nhà thờ, trong vai trò gạch nối giữa con người với vũ trụ - toàn bộ cái kiến trúc và hệ thống nhịp điệu đó khiến câu chuyện này trở thành một phúng dụ về thế giới của con người trong tính tự nhiên bản chất hàng đầu của nó.

Sự dở dang như là đặc tính nền tảng của đời người hàm ngụ trong sự khởi đầu chuyện kể này từ mùa Thu và khép lại ở mùa Hạ. Không có gì trọn vẹn và hoàn tất trong suốt cả câu chuyện lớn lao, ngoài gieo và gặt, sinh ra và chết đi. Quan điểm tự nhiên triệt để này mang một xúc cảm lớn xuyên suốt hơn một nghìn trang sách, không hề suy giảm ở bất kỳ chương đoạn nào, ở bất cứ nhân vật nào trong số cả trăm nhân vật được kể đến, từ đứa bé ẵm ngửa tới những ông bà gần đất xa trời, từ những vai phụ không tên tuổi, hay thấp thoáng đi qua, đến những vai chính nổi bật, ngang bằng cho tình cảm với một con bò sữa, một con lợn nái, một con cò nuôi trong nhà, một con chó tên Đốm hay một con ngựa cái ân cần liếm láp an ủi lão bần nông Kuba trong cơn đau chết chóc,... Sức mạnh khổng lồ đó của cảm xúc biểu hiện một cách giản dị, ngọn ngành, chặt chẽ, như thơ ca, thông tuệ và bất ngờ.

Cốt truyện của cuốn tiểu thuyết lớn này có kết cấu đơn giản, mang bóng dáng sử thi và cổ điển: hai người đàn ông hùng mạnh nhất làng tranh đấu với nhau về quyền sở hữu ruộng đất và quyền sở hữu cô gái đẹp nhất làng; đó cũng đồng thời là một khối mâu thuẫn không thể kinh điển hơn khi cuộc đấu tranh khốc liệt là giữa ông bố Maceji Boryna với con trai trưởng Antek Boryna – hai người đàn ông của gia tộc Boryna, điền chủ lớn nhất làng Lipce - vì người con trai dai dẳng đòi chia ruộng đất thừa kế mà ông bố thì kiên quyết chỉ chia khi nào mình nhắm mắt xuôi tay. Mâu thuẫn mang màu sắc truyền kỳ và tiểu thuyết khi người cha Boryna tục huyền chọn lấy cô Jagna đẹp nhất làng, đẹp như một huyền thoại, trưởng nữ của gia tộc Paczes giàu thứ nhì trong làng, trớ trêu lại là người mà Antek trẻ trung đẹp trai, giỏi giang và khỏe nhất làng yêu mê mệt và cũng được đáp tình, mặc dù Antek đã có vợ có con.