Những trận hải chiến nổi tiếng thế giới

Biển đóng vai trò quan trọng trong tiến trình phát triển của nhân loại. Đối với các quốc gia ven biển, biển không chỉ là yếu tố quan trọng để tồn tại và phát triển mà còn là điều kiện để xác lập vị thế của mình. Vị thế đó thường được định đoạt bởi sức mạnh làm chủ trên biển thông qua các lĩnh vực khoa học hàng hải, phát triển các ngành kinh tế biển, vận tải, đóng tàu, thương mại, v.v... Tuy nhiên, kể từ khi xuất hiện các cuộc tranh chấp quyền lợi trên biển, các hoạt động đó còn được đảm bảo bằng nền tảng của sức mạnh hải quân và khả năng tác chiến trên biển.

Trong lịch sử nhân loại, các trận hải chiến đã nhiều lần từng làm thay đổi cục diện chiến tranh, thậm chí làm xoay chuyển thế và lực của nhiều quốc gia, dân tộc. Vào thời cổ đại, lực lượng thủy binh Hy Lạp đã từng đánh bại cường quốc hải quân Ba Tư để rồi xác lập bá quyền ở Địa Trung Hải; mở rộng con đường giao thương đến khắp châu Âu và trở thành một cường quốc thịnh vượng. Đến thời trung đại, những chiến thuyền cùng lực lượng thủy binh thiện chiến của Anh đã nhiều lần đánh bại hải quân Tây Ban Nha để trở thành cường quốc, phát triển kinh tế, mở rộng thuộc địa ra nhiều châu lục, v.v...

Trong lịch sử chiến tranh cận đại và hiện đại, một số quốc gia vốn trước đây bị coi là yếu thế, nhưng với việc ưu tiên phát triển kinh tế biển và lực lượng hải quân, họ đã lần lượt đánh bại các đối thủ để trở thành các quốc gia hùng mạnh. Hải quân Anh đã từng đánh bại hải quân Pháp trong trận Trafalga sau đó giành quyền thống trị Địa Trung Hải. Người Nhật thắng người Nga trong trận Đối Mã và trở thành cường quốc trên thế giới, độc chiếm Mãn Châu và Triều Tiên. Trong hai cuộc Chiến tranh thế giới thứ nhất và thứ hai, việc phát xít Đức và quân phiệt Nhật Bản bại trận cũng một phần do những thất bại nặng nề trong các trận hải chiến trên biển Địa Trung Hải và Thái Bình Dương, v.v...

Ngoài việc làm thay đổi vị thế quốc gia, một số trận hải chiến còn tạo nên những thay đổi lớn về tổ chức, vũ khí, trang bị và phương thức tác chiến trên biển. Việc người Tây Ban Nha tổ chức Hạm đội Armada với những chiến thuyền lớn nhằm chống lại quân Anh đã cho ra phương thức tác chiến "pháo hạm"; kết thúc cách đánh áp mạn, chứng tỏ ưu thế vượt trội của pháo tầm xa trong tác chiến hải quân. Tương tự như vậy, cách tổ chức hạm đội hỗn hợp của người Nhật trong trận Đối Mã đã cho ra đời phương thức tiến công trực diện kết hợp với chia cắt và bao vây trên biển, v.v... Cách tổ chức hạm đội của người Tây Ban Nha, người Nhật cũng như cách tiến hành các trận hải chiến của người Hà Lan, người Anh,... trong lịch sử không chỉ tạo nên những phương thức tác chiến mới mà tạo tiền đề cho sự ra đời các loại vũ khí mới.

Mặc dù quy mô và phương thức tác chiến của các trận hải chiến luôn thay đổi cùng với sự thay đổi của vũ khí, công nghệ, nhưng những nét đặc sắc trong các trận hải chiến nổi tiếng thế giới ở một chừng mực nhất định vẫn còn nguyên giá trị.

Cho đến nay, đã có nhiều cuốn sách, bài báo và các công trình khoa học ở Việt Nam và nước ngoài viết về các trận hải chiến. Tuy nhiên, do mục đích của từng công trình, các tác giả chỉ mới đề cập đến từng trận đánh cụ thể, mà chưa đề cập một cách tương đối toàn diện các trận hải chiến nổi tiếng thế giới.

Việt Nam là một quốc gia ven biển và có đủ các yếu tố để trở thành một quốc gia có thế mạnh về biển. Trong bối cảnh tình hình khu vực Biển Đông đang diễn biến hết sức phức tạp như hiện nay, việc nghiên cứu các trận hải chiến nổi tiếng thế giới là điều cần thiết. Qua đó, chúng ta có thể lĩnh hội tri thức; tham khảo, tiếp thu những kinh nghiệm lịch sử để vận dụng vào sự nghiệp xây dựng lực lượng hải quân Việt Nam chính quy, tinh nhuệ, tiến thắng lên hiện đại, đủ sức bảo vệ chủ quyền biển, đảo thiêng liêng của Tổ quốc.

Với mục đích đó, Viện Lịch sử quân sự Việt Nam triển khai nghiên cứu đề tài “Những trận hải chiến nổi tiếng thế giới”. Đây là những trận đánh để lại nhiều dấu ấn, nhiều bài học lịch sử quý báu trong tác chiến trên biển. Thông qua việc trình bày bối cảnh, kế hoạch, lực lượng tham chiến, diễn biến và kết quả 12 trận hải chiến nổi tiếng từ năm 480 Tr.CN đến năm 1982, cuốn sách không chỉ dừng lại ở việc mô tả chi tiết từng trận đánh, mà còn đi sâu phân tích ý nghĩa, bài học kinh nhiệm của từng trận đánh để qua đó độc giả có thể hình dung một cách tương đối khái quát tiến trình phát triển của lực lượng hải quân trên thế giới: từ tổ chức lực lượng, phương thức tác chiến, nghệ thuật chỉ đạo và điều hành tác chiến đến sự ra đời, phát triển của các loại vũ khí, trang bị mới, v.v...