Giáo trình lịch sử Nhà nước và pháp luật Việt Nam

Lịch sử nhà nước và pháp luật là hệ thống tri thức về bối cảnh lịch sử, quá trình ra đời, hình thành, phát triển hoạt động, phát huy hiệu lực của nhà nước và những đặc trưng, quy luật ra đời, hình thành, phát triển của các nhà nước và pháp luật trong lịch sử. Lịch sử nhà nước và pháp luật là khái niệm chỉ quá trình hình thành và phát triển của bộ máy cưỡng chế của giai cấp thống trị trong xã hội và hệ thống các quy phạm có tính chất bắt buộc chung đối với tất cả các thành viên trong xã hội, do Nhà nước ban hành và được đảm bảo thi hành bằng sức mạnh của giai cấp đó. Nhà nước và pháp luật là những hiện tượng xã hội, lịch sử của xã hội có giai cấp, tương thích với từng giai đoạn phát triển của xã hội loài người, tồn tại, hoạt động, phát huy hiệu quả một kiểu nhà nước nhất định với một bản chất giai cấp, vai trò, sứ mệnh lịch sử nhất định. Lịch sử nhà nước và pháp luật có thể nghiên cứu trong những quy mô, phạm vi khác nhau. Lịch sử nhà nước và pháp luật của toàn thế giới qua bốn kiểu nhà nước và pháp luật của lịch sử các nước: nhà nước và pháp luật chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư sản và xã hội chủ nghĩa; lịch sử nhà nước và pháp luật qua từng kiểu nhất định; lịch sử nhà nước và pháp luật của từng quốc gia, dân tộc trong suốt chiều dài lịch sử: cổ, trung, cận và hiện đại qua từng kiểu phát triển nhất định... Các tri thức về lịch sử nhà nước và pháp luật được xác định dựa trên việc nghiên cứu các sự kiện, các tư liệu lịch sử liên quan đến nhà nước và pháp luật, các văn bản pháp luật về tổ chức và hoạt động của nhà nước, về hệ thống pháp luật của nhà nước đó. Nhằm giúp học viên, sinh viên hiểu được phần nào tri thức lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam, Trường đại học Hà Nội quyết định đưa bộ môn "Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam" vào chương trình giảng dạy tại trường. Cuốn "Giáo trình Lịch sử nhà nước và pháp luật Việt Nam" được biên soạn phục vụ dạy và học bộ môn này. Cuốn giáo trình được biên soạn với cấu trúc chương mục như sau: Phần thứ nhất: Chương I: Quá trình hình thành nhà nước đầu tiên ở Việt Nam – Nhà nước Văn Lang – Âu Lạc 1. Tiền đề vật chất và yếu tố thúc đẩy sự ra đời của nhà nước 2. Nhà nước trong trạng thái đang hình thành ở thời Hùng Vương 3. Nhà nước sơ khai ở thời An Dương Vương 4. Sự ra đời của pháp luật Phần thứ hai: Chương II: Nhà nước và pháp luật giai đoạn đấu tranh chống đồng hóa của phong kiến Trung Quốc (179tr.CN – 938) 1. Bộ máy chính quyền đô hộ của phong kiến Trung Quốc ở nước ta 2. Những chính quyền độc lập tự chủ Phần thứ ba: Nhà nước và pháp luật phong kiến Việt Nam (938 – 1884) Chương III: Một số vấn đề chung về nhà nước và pháp luật phong kiến 1. Lược sử các triều đại 2. Cơ sở hình thành và phát triển của nhà nước và pháp luật phong kiến Việt Nam 3. Các yếu tố cấu thành thể chế chính trị quân chủ phong kiến Việt Nam Chương IV: Nhà nước và pháp luật Ngô, Đinh, Tiến Lê, Giai đoạn củng cố nền độc lập dân tộc và bước đầu xác lập nhà nước trung ương tập quyền 1. Tổ chức bộ máy nhà nước 2. Tình hình pháp luật Chương V: Nhà nước và pháp luật các triều đại Lý, Trần, Hồ trong giai đoạn củng cố và phát triển nhà nước trung ương tập quyền 1. Tổ chức bộ máy nhà nước 2. Pháp luật Chương VI: Nhà nước phong kiến tập quyền thời Lê Sơ (Đầu thế kỉ XV – đầu thế kỉ XVI) 1. Tổ chức bộ máy nhà nước đầu Lê Sơ 2. Cuộc cải tổ bộ máy nhà nước của Lê Thánh Tông Chương VII: Nhà nước trong thời kì nội chiến phân liệt (thế kỉ XVI – thế kỉ XVIII) 1. Thể chế lưỡng đầu Lê - Trinh ở Đàng Ngoài 2. Tổ chức chính quyền Chúa Nguyễn ở Đàng Trong 3. Tổ chức bộ máy nhà nước của triều đại Quang Trung Chương VIII: Pháp luật thế kỉ thứ XV – thế kỉ thứ XVIII, Bộ Quốc Triều hình luật và bộ Quốc Triều khám tụng điều lệ 1. TÌnh hình chung về pháp luật thế kỷ XV - XVIII, họa động xây dựng pháp luật 2. Bộ Quốc triều hình luật 3. Bộ Quốc triều khám tụng điều lệ Chương IX: Nhà nước pháp luật trong nền quân chủ chuyên chế Triều Nguyễn (1802 – 1884) 1. Tổ chức bộ máy nhà nước 2. Pháp luật triều Nguyễn Phần thứ tư : Chương X: Chính quyền 1. Liên bang Đông Dương và các quy chế chính trị, toàn quyền Đông Dương và các cơ quan phụ tá 2. Bộ máy cai trị của Pháp ở Bắc Kỳ 3. Bộ máy cai trị của Pháp ở Trung Kỳ 4. Bộ máy cai trị của Pháp ở Nam Kỳ 5. Chính quyền triều Nguyễn 6. Việc đào tạo, sử dụng quan cai trị Chương XI: Pháp luật và tòa án 1. Pháp luật 2. Tòa án 3. Nhận xét chung về chính quyền và pháp luật thời Pháp thuốc Phần thứ năm : Nhà nước và pháp luật từ cách mạng tháng tám năm 1945 đến nay Chương XII : Cách mạng tháng tám và sự ra dời của nhà nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, nhà nước và pháp luật trong thời kì kháng chiến chống thực dân pháp (1945 – 1954) 1. Cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc và Cách mạng tháng Tám, sự thiết lập Nhà nước dân chủ nhân dân 2. Bảo vệ, củng cố chính quyền dân chủ nhân dân non trẻ, bước đầu xây dựng hệ thống pháp luật trong năm đầu sau Cách mạng tháng Tám 3. Nhà nước và pháp luật trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp Chương XIII: Nhà nước và pháp luật trong thời kì chống mỹ cứu nước, thống nhất tổ quốc (1954 – 1976) A. Nhà nước và pháp luật Việt Nam dân chủ cộng hòa 1. Nhà nước 2. Pháp luật B. Chính quyền và pháp luật của Ngụy quyền miền Nam 1. Lược sử quá trình xác lập và tồn tại của ngụy quyền 2. Tổ chức bộ máy của ngụy quyền 3. Pháp luật của ngụy quyền C. Đấu tranh và xây dựng chính quyền cách mạng ở Miền Nam 1. Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam thực hiện chức năng của chính quyền cách mạng 2. Nhà nước Cộng hòa miền Nam Việt Nam Chương XIV: Sự thành lập nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1976). Nhà nước và pháp luật trong cơ chế tập trung quan liêu-bao cấp (1975 – 1986) A. Sự thành lập Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam B. Nhà nước và pháp luật trong giai đoạn 1975 - 1986 C. Nhận xét chung và những bài học kinh nghiệm về nhà nước và pháp luật giai đoạn 1975 - 1986 Chương XV: Nhà nước và pháp luật thời kì đổi mới 1. Khái quát về quá trình đổi mới và quan điểm đổi mới về nhà nước và pháp luật 2. Thực tiễn xây dựng nhà nước và pháp luật trong thời kỳ đổi mới.